Anlatım Bozuklukları
ANLATIM BOZUKLUKLARI :
Anlam Bakımından Anlatım Bozuklukları
1. Gereksiz Sözcük Kullanımı :
Bir cümlede anlamları aynı olan veya anlamca biri , diğerini içeren sözcüklerin
birlikte kullanılması , “ Anlatım Bozukluğuna ” yol açar.
– Kulağıma eğilerek alçak sesle bir şeyler fısıldadı.
– Bu yol , yaya yürümekle bitecek gibi değil.
– Onlar , iki yıldır karşılıklı mektuplaşıyorlar.
2. Yanlış Sözcük Kullanımı :
Anlamları veya yazılışları çok benzer olan sözcüklerin karıştırılması , cümlenin anlam bütünlüğünü bozar.
– Bu binalar , gerçekten çok yaklaşık yapılmış. ( Yakın olacak)
– Yazarın kendine özel bir üslubu var. ( Özgü olacak )
– Bizden öğretim durumunu gösteren bir belge istedi. ( öğrenim )
3. Çelişen Sözcüklerin Bir arada Kullanılması :
Cümlede , çelişen sözcüklerin ( bir arada ) kullanılması , anlatım bozukluğuna yol açar.
– Kesinlikle yarın gelebilirler.
– Şüphesiz bu sözleri , bütün öğrenciler duymuş olmalı.
4. Sözcüğün Yanlış Yerde Kullanılması :
Sözcüğün – sözcüklerin – cümlede “ yanlış yerde kullanılması ” anlatım bozukluğuna yol açar.
– Bu toplantıda çekinmeden düşünceler dile getirilmeli.
– Her yolda kalan insana yardım etmeliyiz.
– Yeni durağa gelmiştik ki otobüs de hemen geldi.
– İdare , henüz yarın ders yapılıp yapılmayacağını bildirmedi.
( Çekinmeden sözcüğü , düşünceler sözcüğünden sonra getirilmeli. Her sözcüğü kalan
sözcüğünden sonra getirilmeli. Yeni sözcüğü durağa sözcüğünden sonra getirilmeli.
Henüz sözcüğü bildirmedi sözcüğünden sonra getirilmelidir.)
5. Mantık Hataları :
Cümlenin , “ mantık ilkelerine ” uygun olması gerekir. Aksi takdirde “ anlatım
bozukluğu ” yapılmış olur.
– Bu kaza , pek çok insanın ölümüne hatta bütün mal varlığını kaybetmelerine sebep
oldu.
– Seninle değil şehir içinde gezmek dünya turuna bile çıkılmaz.
6. Deyim ve Atasözü Yanlışları :
Deyim ve atasözlerini oluşturan sözcüklerin , başka sözcüklerle değiştirilmesi anlatım
bozukluğuna yol açar.
Ayrıca ; Deyimin , cümlenin anlamına uygun olmaması ( anlamca ) anlatım
bozukluğuna yol açar.
– Çok acıktın ; midem zil çalıyor.
– O kadar kalabalık ki çuvaldız atsan yere düşmez.
– Ona yardım et ; elinden geleni ardına koyma.
– Bu görüntü karşısında saçlarım diken diken oldu.
7. Anlam Belirsizliği :
a) Bazı cümlelerde “ iyelik zamirinin ” kullanılmaması anlatım bozukluğu’na yol açar.
Cümlenin başına hem “ senin ” hem de “ onun ” zamirini getirebiliyorsak orada bir “
anlam belirsizliği ” vardır.
– Makalelerini zevkle okudum.
– Bana ne söyleyeceğini biliyorum.
b) Bazen de bu anlam belirsizliği “ Noktalama işaretiyle , virgülle , giderilebilir.
– O , soruları yapamadı.
– Genç , adama seslendi.
– Hırsız , çocuğu kovaladı.
8. Gereksiz Yardımcı Eylemler Kullanma :
Türkçede doğrudan “ fiil ” olarak çekimlenebilecek bir kelimenin , “ yardımcı eylem ”
alarak çekimlenmesi yanlıştır.
– Senin düşüncelerin , hiçbir zaman bana etki etmez.
– Benden kuşku etmemelisin.
( Etkilemez , kuşkulanmamalısın olmalıydı )
9. Sözcüğün Yapısındaki Yanlışlık
Bir sözcük , dil bilgisi kurallarına “ aykırı ” türetilirse anlatım bozukluğu doğar.
– Ali Efendi , on yıldır bakkalcılık yapıyor.
– Dilimizi çirkinletmeyelim.
– Sizce bu kişi , kaçtı mı kaçtırıldı mı ?
B – Dil Bilgisi Bakımından Anlatım Bozuklukları :
1.Yüklem Eksikliği :
Cümlede gerekli yüklemin kullanılmaması anlatım bozukluğuna yol açar.
– Kahvaltıda peynir , simit ve çay içtik.
– Gazete okumayı çok roman okumayı hiç sevmezdi.
2. Özne Eksikliği :
Cümlede “ gerekli ” öznenin kullanılmaması , anlatım bozukluğuna yol açar.
– Dernek müdürünün yetkileri alındı ve kovuldu.
– Herkes kazayı seyrediyor , yardım etmeyi düşünmüyordu.
– Hastanın durumu , gittikçe kötüleşiyor , yerinden kalkamıyordu.
3. Özne – Yüklem Uyuşmazlığı :
Öznenin “ tekillik , çoğulluk ve şahıs ” bk. uyuşması gerekir. Aksi takdirde “ anlatım
bozukluğu ortaya çıkar.
a) Topluluk isimleri özne ise yüklem tekil olmalıdır.
– Bizim takım, sahaya çıktılar.
b) Özne , belgisiz sıfat ya da b. zamirse yüklem tekil olur.
– Birçok kişi , aynı soruyu tartışıyorlar.
– Hiçbiri toplantıya katılmadılar.
Not : İnsan dışı varlıklar , “ kişileştirme ” yoluyla “ çoğul özne ” durumunda ise yüklem de “ çoğul ” olabilir.
– Dağlar, beyaz şallarını omuzlarına attılar.(Bu cümlelerde anlatım bozukluğu yoktur)
– Martılar , bize selam getirdiler.
– Yıldızlar , gülümsüyorlar.
c) Çoğul sayılar özne ise yüklem tekil olur.
– İki kişi sizi sordular.
d) Bitki , hayvan , cansız varlık ve organ adları , çoğul durumda özne ise yüklem
tekil olur.
– Çiçekler , sıcaktan kurumuşlar.
– Köpekler , sabaha kadar havladılar.
– Bu sıralar , çok sağlam yapılmışlar.
– Gözlerim doluyorlar.
e) Saygı , sistem , küçümseme gibi durumlar için özne tekil de olsa “ yüklem , çoğul
” yapılabilir.
– Ayşe Hanım , odasında yoklar. ( Bu cümlelerde anlatım bozukluğu yoktur )
– Ahmet Bey , bizi hatırlamadılar.
f) Bir cümlede birden fazla özne varsa ve öznelerden biri , 1.kişi ise “ yüklem ,
1.çoğul ” olur.
– Ben ve kardeşim , Samsun’a gitmiştik.
4. Dolaylı Tümleç Eksikliği :
Cümlede gerekli dolaylı tümlecin kullanılmaması , anlatım bozukluğuna yol açar.
– Arkadaşını seviyor ,değer veriyor.
– Kardeşini yanına çağırdı , bir şeyler söyledi.
– Şehrin güzelliği , insanı dinlendiriyor , huzur veriyor.
5. Nesne Eksikliği :
Cümlede gerekli nesnenin kullanılmaması, anlatım bozukluğuna yol açar.
– Size teşekkür etmek ve kutlamak istiyor.
– Evin onarımı haftaya bitirecek , sonra da satacak.
– Fakirlere yardım eder , doyururdu.
6. Tamlama Yanlışları :
a) Bir sıfatla bir adın , ortak tamlanana bağlanması , anlatım bozukluğuna yol açar.
– Doğa ve toplumsal olayları inceledik.
– Askeri ve devlet okullarına giriş sınavı yapılacaktır.
b) Tamlayan Eki Eksikliği : Tamlayan eki – in cümlede kullanılmadığında anlatım
bozukluğu ortaya çıkabilir.
– Her önüne gele ( nin ) aklına esen sözcüğü dilimize mal etmesi yanlıştır.
– Büyük emek harcanarak yazılan eserler ( in ) bilimsel bir yaklaşımla
değerlendirilmesi gerekir.
c) Tamlayan Eksikliği : Cümlede gerekli tamlayanın kullanılmaması anlatım
bozukluğuna yol açabilir.
– Arkadaşına yardım ederek ( onun ) mutlu olmasını sağladı.
7. Çatı Uyumsuzluğu :
Birleşik veya sıralı cümlelerde aynı özneyi alan yüklemlerin , her ikisi de “ Etken ”
veya “ Edilgen ” olmalıdır.
– Sorular , çok dikkatli okuyarak çözülsün.
(etken) (edilgen)
– Bütün sahipsiz hayvanlar toplanıp şehir dışına götürecek.
(edilgen) (etken)
8. Ek – Fiil Eksikliği :
Sıralı isim cümlelerinde ek fiilin kullanılmaması, “ anlatım bozukluğu” na yol açabilir.
– Bu kısa , bedeni de pek biçimli değildi. ( Kısaydı olmalı )
– O yaşlı şair , geleneklere bağlı ; ama yeniliklere kapalı değildi. ( Bağlıydı olmalı )
9. Gereksiz İyelik Eki :
İyelik ekinin gereksiz kullanılması anlatım bozukluğuna yol açar.
– Ders çalışmasını bilmiyorsunuz. ( çalışmayı olmalı )
– Araba sürmesini yeni öğrendim. ( sürmeyi olmalı )
10. Gereksiz – den Eki :
“ -den eki ” neden -sonuç bildirme amacıyla kullanılabilir ; ancak cümlede aynı
görevi “ neden , sebep gibi sözcükler ” yerine getiriyorsa bu eke gerek yoktur.
– Sınıfa girmemesinin nedeni geç kalmasındandır. ( Kalmasıdır )
– Gelememesinin sebebi , yağmur yağmasındandır. ( Yağmasıdır )