Sıfat, Zamir, Fiiller ve Yapım Ekleri
SIFATLAR
Sıfatlar isimlerin önüne gelir ve onları renk, uzunluk, sayı, soru vb durumlarda niteleyen veya belirten sözcük türleridir.
Sıfatlar: Niteleme ve belirtme sıfatları olarak ikiye ayrılır.
Niteleme sıfatları isimlere sorulan nasıl sorusuna cevap verirler. Örneğin: Güzel kız> nasıl kız ? güzel kız.
Şık elbise, nasıl elbise? şık elbise. burada güzel ve şık sözcükleri niteleme sıfatıdır.
Belirtme sıfatları ise kendi içinde: Soru,sayı,belgisiz ve işaret sıfatları olarak 4’e ayrılır.
Soru sıfatları: Soru sıfatları isimleri soru yönünden etkilerle hemen örneklere geçelim. Cevaba bakarak soru sıfatını bulalım.
Ne gün gelirsiniz? Şu gün
Nasıl bir hediye aldın? Güzel hediye
Hangi araba daha güzel? Şu araba
Buralarda gördüğünüz gibi sorular isme soruluyor ve cevapta sıfat var. Biz bu altı çizili sözcüklere soru sıfatı diyoruz
İşaret sıfatı isimleri işaret eder. Bu şu o gibi sözcükler
Bu adam, bu çocuk, bu masa, şu resim, o yatak…
Not: O sözcüğü bir kişi yerine kullanılmışsa kişi zamiri, bir varlığı işaret ediyorsa işaret sıfatıdır.
Sayı sıfatı kendi içinde ayrılır:
Asıl sayı sıfatı: adından da anlaşılacağı gibi sayı belirten sözcükler buna girer: Bir mumdur, iki mumdur, üç mumdur… 🙂
Sıra sayı sıfatı sıra bildiren sözcükler: ikinci sıra, üçüncü kişi
Üleştirme sayı sıfatı: ar er ile yapılan sıfatlardır. birer kişilik grup, üçer kişi
Kesir sayı sıfatı: kesirli sıfatlardır: yarım ekmek, çeyrek dürüm
Belgisiz sıfatlar, çok saçma bir isim fakat böyle kabul etmeliyiz. Belirsizlik bildiren sıfatlardır: Bazı, kimi, her, tüm, birçok vb.
Bazı insanlar, kimi adamlar, her insan, tüm dünya, birçok çocuk…
ZAMİRLER
Zamirler klasik açıklamasıyla isimlerin yerine kullanılan sözcük türleridir. Zamirler diğer adıyla Adıllar konu anlatımı. Zamirler: Sözcük halindeki zamirler ve ek halinde olan zamirler olarak 2 ye ayrılır.:
Kişi zamirler, işaret zamirleri, soru zamirleri, belgisiz zamirler, ve dönüşlülük zamirleri olarak 5 ayrılır.
Kişi zamirleri: Ben, sen, o, biz, siz, onlar’dır bunlardan başkası olmaz. Yer yer kendi(Dönüşlülük zamirini de kişi zamiri olarak kabul edenler olabilir)
İşaret zamirleri: Bu, şu, o, öteki, şurdaki, burdaki… Burda önemli olan “o” yu kişi zamiriyle karıştırmamaktır. O bir kişi yerine kullanılıyorsa kişi zamiri, eğer bir nesneyi, insan dışı bir varlığı işaret ediyorsa işaret sıfatıdır.
Örnek: Onu şuraya asın, orda daha iyi duruyor. ( Cam, çerçeve artık neyse bir nesne yerine kullanılmıştır, işaret zamiri)
Onun Allah belasını versin(Bir hayırsız insana bela okumuş. Yani bir insan yerine kullanıldığı için kişi zamiridir.)
Soru zamiri: Burdaki olay cevap vereceksiniz soruya. Cevapta zamir varsa soru da soru zamiridir. Ya da soruya ler, lar getirin uyuyorsa soru zamiridir.
Örnek: Bana ne aldın? (Ferrari. Cevap bir isimdir haliyle soru da soru zamiridir, diğer yöntem de Neler aldın? ler getirdiğimizde sıkıntı yoksa soru zamiridir yine.)
Belgisiz Zamir: Burda da isimleri belirsiz yönden tutan sözcüklerden bahsediyoruz. Bazıları, birkaçı, kimi, kimileri, kimisi, bazısı, birçoğu diye akar gider.
Kimileri seni sordu, Bazıları beni anlamıyor.
Not: Burda belgisiz sıfatla karıştırmayın. Sıfatların önünde isim olur(Kimi insanlar, bazı salaklar) . Zamirler de ise isimleri içine alırlar. Kimileri, bazıları gibi.
Dönüşlülük zamiri: “Kendi” Bu işi kendi yapacakmış. gibi gibi..
Ek halindeki zamirler ise ikiye ayırırsak ilgi eki olan -ki ve iyelik yani sahiplik ekimizdir.
İlgi eki örneğin: Senin sevgilin, benim sevgilimden daha salak. Cümlesi yerine Senin sevgilin benimkinden salak dediğimizde o ki sevgilim‘in yerine kullanıldı, yani bir ismin yerine kullanıldı haliyle zamirdir. Bunlara ek halinde zamir diyoruz.
İyelik zamirleri de im, in, un, ün yani benim, senin, onun, bizim, sizin, onların. Bakalım:
Kulağım, kulağın, kulağı, kulağımız, kulağınız, kulakları
Not: Anlatım bana aittir. Kısa ve öz anlatmaya çalıştım, takıldığınız yer olursa yorumlar aracılığı ile bildirin fazlasıyla yardımcı olurum.
FİİLLER
Fiil konu anlatımına gelmeden önce fiiller konusunu daha iyi anlayabilmeniz için bol bol soru çözmeniz gerekmektedir. Fiiller iş oluş ve durum bildiren sözcüklerdir. Mastar eki olan -mak, -mek ekini uygun olarak alabilirler. Örneğin: Sarardı> Sarar-mak, Gülüyor> Gül-mek
Yazılışı aynı fakat anlamları farklı olan sözcükler vardır. Buna dikkat ediniz. Örneğin Gül: Bir bitki olan gül anlamında karşımıza çıkarsa, bir hareket bildiremediği için sonuna mak getirebilsek bile isimdir. Örneğin: Boya, karşımıza renk anlamında çıkarsa isim hareket bildiren bir sözcük olarak karşımıza çıkarsa isimdir. Örnek: En sevdiğim boya filli boya. Burada isimdir. Çünkü bir hareket bildirmez. Fakat evi çok güzel boyadı sözcüğünde boya-mak iş anlamında kullanıldığı için hareket bildirir ve fiil(eylem) dir.
Anlamsal olarak değerlendirdiğimizde Fiilleri iş oluş ve durum olarak üç gruba ayırabiliriz.
İş(Kılış) Fiilleri: Püf noktası cümlede nesne vardır ya da cümle nesne alabilir.
Oluş Fiilleri en kolayıdır. Burada öznenin engelleyemeyeceği eylem söz konusudur. Sararmak, solmak, ölmek, yaşlanmak, kızarmak vb..Nesne almaz.
Durum: Fiil öznenin o anki durumunu bildirir cümle nesne almaz genellikle. oturmak, uzanmak, yürümek, uyumak, bakmak vb..
Yapısına göre fiiller:
Basit Fiiller, Türemiş Fiiller, Birleşik Fiiller olarak 3’e ayırırız.
Basit Fiiller yapım eki almamış fiillerdir. Git, ağla, bak, sev, gör vb…
Türemiş Fiiller, yapım eki almış fiillerdir.
Birleşik fiiller ise farklı şekillerde oluşur:
- Ses Türemesi ya da düşmesi yoluyla oluşanlar bunlar aynı zamanda yardımcı eylemlerle oluşan birleşik yapılı eyleme de girerler.
Örnek: Kayıp – olmak> kaybolmak> ı düştüğü için birleşik yazılır.
His – etmek> hissetmek> s türediği için birleşik yazılır.
zannetmek, bahsetmek, devretmek vb..
- Anlamca kaynaşım birleşik yazılan birleşik eylemler. Bunlara deyim halindeki birleşik eylemler de girer.
başvurmak, vazgeçmek, öngörmek, gözüne girmek, göze girmek, etekleri tutuşmak…
Yardımcı eylemlerle oluşan birleşik eylemler:
yardımcı eylemler etmek ve olmaktır genellikle.
Hasta olmak, dertli olmak, red etmek, mutlu olmak…
YAPIM EKLERİ
Yapım Ekleri konu anlatımına uzatmadan geçiyorum. Öncelikle bir ekin yapım eki sayılabilmesi için geldiği kelimeyi anlam yönünden değişikliğe uğratması gerekmektedir.
Türkçede 4 çeşit yapım eki vardır.
Bunlar: İsimden isim yapan yapım ekleri
İsimden fiilyapan yapım ekleri
Fiilden fiil yapan yapım ekleri
Fiilden isim yapan yapım ekleri
Burada tek tek yapım eklerini yazmama gerek yok, hepsini ezberlemeniz zor / imkansız olur. Onun yerine konuyu kavramaya çalışmanızı ve bol bol soru çözmenizi öneririm.
Yapım ekleri adlarından da anlaşılacağı üzere ne işe yaradıkları ortadadır. Örneklerle gösterelim.
Pazar kelimesine baktığmızda> Pazar sözcüğünün kökü: pazar-dır. La eki getirelim. Pazarlama olsun pazar-la-mak oldu. Pazar ayrı bir anlamdır, pazarla ise başka bir anlama büründü. La eki burada anlam değişikliği ortaya çıkardığı için yapım ekidir. Yukarda gösterdiğimiz 4 yapım eki çeşidinden ise Pazar isim olduğu için Pazarla-mak sonuna mak mek geldiğinden fiil olduğu için La ekimiz burada isimden fiil yapan ektir.