Kurtuluş Savaşı ve Cumhuriyet Dönemi
Kafkas Cephesi:
Cephenin Açılma Sebepleri:
1. Başlamış olan Rus taarruzunu durdurmak
2. Bakü petrol bölgelerini el geçirme düşüncesi
3. Orta Asya Türk dünyası ile irtibatlaşarak Rusya’yı zor duruma düşürmek
4. İngiltere’nin Hint sömürge yollarını kesmek
5. Enver Paşanın Turan imparatorluğu kurma fikri
6. Avrupa’da rahatlamak isteyen Almanya’nın Osmanlı’yı kışkırtması.
• 1 Kasım’da harekete geçmiş olan Rus birliklerine karşı Osmanlı 22 Aralıkta harekete geçti. Osmanlı’nın Ruslar karşısında Azapköy ve Köprüköy savaşlarında kazandığı başarılar geçici oldu.
• Bölgeye yazlık elbiselerle gönderilen ve yardım getiren geminin Ruslar tarafından batırılmasından dolayı desteksiz kalan Osmanlı askeri, Rusya’nın teknik üstünlüğü ve bölgenin ağır kış şartları karşısında büyük bir mağlubiyet aldı.
• Erzurum, Erzincan, Bitlis, Muş, Van ve Trabzon Rusların eline geçti.
• Çanakkale savaşlarından sonra Kafkas cephesine atanan Mustafa Kemal, 1916’da Muş ve Bitlis’i Ruslardan geri aldı.
• Rusya’da Bolşevik İhtilali’nin başlaması (Ekim Devrimi/1917) Kafkas Cephesi’nde Osmanlı lehine sonuçlar ortaya çıkarmış; Ruslarla Osmanlı arasında 15 Aralık 1917’de Erzincan Mütarekesi; Ruslar ile İttifak devletleri ve Osmanlı arasında 3 Mart 1918 ise Brest-Litowsk Antlaşması imzalanmıştır.
Brest-Litovsk Antlaşması (3 Aralık 1918)
Rusya Kafkas cephesini terk ederek Kars, Ardahan ve Batum’u Osmanlı’ya geri verdi.
Önemi:
1. Kafkas, Galiçya, Makedonya ve Romanya cephesi kapandı
2. Berlin Antlaşması ile kaybedilen Elviye-i Selase (Üç İl: Kars, Ardahan, Batum) Rusya’dan geri alındı
3. Osmanlı askerî yönden rahatladı
4. İtilaf bloğu sarsıldı.
Açıklamalar:
1. Brest-Litowsk Antlaşmasını İtilaf Devletleri onaylamadı.
2. Ruslar Kafkaslardan çekilince; Gümrü civarında, İngilizlerin desteğiyle Ermeni Devleti kuruldu.
3. Türkler antlaşmadan sonra geçici olarak Hazar’a kadar ilerlemiştir.
4. Ruslar Elviye-i Selase’de halkoylaması yapılmasını istemiştir.
Cephenin Özellikleri:
1. Osmanlı’nın savaştığı ilk taarruz cephesidir.
2. Osmanlı, mağlup olduğu halde, bu cephede toprak kazandı.
3. Ruslar tarafından Osmanlı’ya karşı kullanılmaya çalışıldığından dolayı; bölgedeki Ermeniler 14 Mayıs 1915’de çıkarılan tehcir kanunu ile Suriye bölgesine gönderildi.
Kanal Cephesi
Cephenin Açılma Sebepleri:
1. İngiltere’nin Hint sömürge yolarını kontrol altına almak.
2. Mısır’ı İngiltere’den geri almak.
3. İslam âlemini İngilizlere karşı harekete geçirmek.
4. Almanya’nın telkinleri.
Cemal Paşa komutasındaki Osmanlı ordusu İngilizler karşısında tutunamayarak Filistin’e çekilmiştir.
Cephenin Özellikleri:
1. Osmanlı’nın ikinci taarruz cephesidir.
2. Osmanlı’nın ilk kapanan cephesidir.
3. Türk ordusu Tih sahrasında sıcaktan kırılmıştır.
4. İngilizler deniz yoluyla sömürgelerinden yardım almıştır.
5. Cephe, 14 Ocak 1915’de açılmıştır.
6. Almanlar Osmanlı’ya destek göndermiştir.
7. Cephenin açılmasında bölgenin jeopolitik özelliği etkili olmuştur.
8. Osmanlı, bazı Arap topluluklarından beklediği yardımı alamamıştır.
Irak Cephesi
Açılma Sebepleri:
1. İngilizler, Hint Deniz yolunun güvenliğini sağlayarak bölgedeki Alman tehlikesini ortadan kaldırmak istemiştir.
2. İngilizler Musul-Kerkük petrollerini ele geçirmek ve Kuzeye çıkarak Rusya’ya yardım etmek istemiştir.
3. İngilizler Almanların Orta Doğu’daki etkisini kırmak istemiştir.
Not: Çanakkale Cephesinin açılış sebeplerinden biri de Rusya’ya yardım etmekti.
Cephenin Özellikleri:
1. İngilizler, 24 Kasım 1915’de Ktesifon; 29 Nisan 1916’da Kutü’lamare’de Türklere mağlup olmuş ve İngiliz General Towsend Türklere esir olmuştur.
2. İngilizler 17 Mart 1917’de Bağdat’a girmeyi başarmıştır.
Çanakkale Cephesi
İtilaf devletleri tarafından açılmıştır.
Açılma nedenleri:
1. İstanbul ve boğazları ele geçirerek Osmanlı Devleti’ni saf dışı bırakmak
Açıklama: Savaşın alanını daraltmak ve süresini kısaltmak
2. Rusya’ya askeri ve ekonomik yardım götürmek
3. Savaşı kısa zamanda sonuçlandırmak
4. Balkan uluslarını savaşın içine çekmek
İtilaların Balkanları Savaşa Sokma Nedenleri:
a- Osmanlı ile Almanya’nın kara bağlantısını kesmek.
b- Rusya ile karadan bağlantı kurmak.
c- Avusturya’yı Balkanlarda zor duruma düşürmek.
Açıklama: İtilaf Devletleri, bu cephede başarılı olunduğu takdirde, Balkan devletlerinin bu başarıdan cesaretlenerek Osmanlı ve Avusturya’dan pay almak için harekete geçebileceklerini tahmin ediyordu.
5. Osmanlı ordularının Kafkas ve Kanal cephelerinden çekilmesini sağlamak
6. Balkanlarda yeni cephe açarak ittifak devletlerinin birbirine olan irtibatını zayıflatmak.
7. İngiltere’ni Kanal Cephesindeki yükünü hafifletmek.
8. İngiliz sömürge yollarının kontrolünü sağlamak
9. Osmanlı ile Almanya’nın bağlantılarını kesmek.
10. Rus buğdayının Avrupa’ya naklini sağlamak.
İngiliz ve Fransız donanmalarının saldırısıyla 19 Şubat 1915’te denizde başlayan savaş 18 Mart 1915’de Osmanlı’nın zaferi ile sonuçlanmış (Seddülbahir ve Kumkale başarısı); 25 Nisan’da başlayan kara savaşları da ittifak devletlerinin mağlubiyeti ile sonuçlanmıştır.
Açıklama: Askerlerine “Ben size taarruzu değil ölmeyi emrediyorum” diyen, 19. Tümen komutanı Mustafa Kemal’in Anafartalar, Conkbayırı ve Arıburnu’nda kazandığı başarılar onun tanınmasına ve ileride millî mücadelenin başına geçmesinde etkili olmuştur.
Not: Nusret mayın gemisinin boğaza döşediği mayınların zaferdeki payı büyüktür.
Çanakkale Zaferi’nin Sonuçları:
1. Birinci Dünya Savaşı uzadı.
2. Rusya’ya yardım götürülemediğinden dolayı Rusya’da artan ekonomik kriz Bolşevik İhtilâli’ne zemin hazırlandı.
3. İngiltere ve Fransa itibar kaybetti ve büyük zarar gördü.
4. İttifak devletleri safında Sırbistan ve Yunanistan’a karşı savaşa giren Bulgaristan Osmanlı ile Almanya arasında kara bağlantısı kurdu. (Bulgaristan Rusya’nın başarılı olarak Balkanlar’a inmesini de istemiyordu).
5. Türk ulusunun kendine olan güveni arttı. Bu güven milli mücadeleye taşındı
6. Yaklaşık yarım milyon insan hayatını kaybetti
7. Askerlerine “Ben size Taarruzu değil ölmeyi emrediyorum” diyen Mustafa Kemal, bu cephede kazandığı başarılarla tanınmış, generalliğe terfi etmiş ve Milli Mücadele’de önder olarak kabul edilmiştir.
8. Osmanlı’nın saygınlığı arttı.
9. İngiliz ve Fransız donanmalarının da mağlup olabileceği görüldü
10. Sömürge altındaki milletler cesaretlenmiştir.
11. Yunanistan ve Romanya’nın savaşa girip girmeme konusundaki tereddütleri artmıştır.
12. İngiltere ve Fransa’nın boğazlara saldırmasını çıkarlarına uygun bulmayan Rusya’nın; boğazlar kendisine terk edilmediği takdirde Almanya ile barışacağını ileri sürerek İngiltere ve Fransa’yı tehdit etmesi, ilk defa gizli antlaşmaları gündeme getirdi.
Cephenin Özellikleri:
1. Osmanlı’nın zaferi ile sonuçlanan tek cephedir.
2. İstanbul’u tehdit eden tek cephedir.
3. Saldırının İstanbul’u tehdit etmesi Türk milletinin savunma azmini artırmıştır.
4. Mustafa Kemal, savaş esnasında albay; savaş sonrasında ise general olmuştur.
Hicaz ve Yemen Cephesi
Osmanlı Devleti; bu cephede kutsal yerleri korumak için savaşmış; ancak Arapların İngilizlerle beraber hareket etmesinden dolayı başarılı olamamıştır. İngilizlerin 1917’de Akabe’yi ele geçirmeleri sonucunda bölgedeki Osmanlı hâkimiyeti sona ermiştir.
Cephenin Özellikleri:
1. Araplar arasında milliyetçiliğin güçlendiği ve İslamcılık fikrinin etkili olmadığı görülmüştür.
Açıklamalar:
1. Fahrettin Paşa’nın Medine savunması meşhurdur.
2. I. Dünya Savaşından sonra Arap bölgelerinde İngiltere ve Fransa mandater sistemler kurmuştur.
Filistin ve Suriye Cephesi
Kanal harekâtının başarısız olması üzerine karşı taarruza geçen İngilizler Kudüs’ü Osmanlı’dan almıştır. İngiliz ilerleyişi Mustafa Kemal Paşa tarafından Halep’in kuzeyinde durdurulmuştur.
Cephenin genel komutanı Alman Liman Von Sanders idi. Mondros Mütarekesi imzalanınca; Yıldırım Orduları Komutanlığı Liman Von Sanders’ten alınarak Mustafa Kemal’e verilmiştir. Mustafa Kemal, bundan sonra bölgede savunma tedbirleri almaya başladıysa da; bir süre sonra İstanbul’a geri çağrılmıştır.
Cephenin Özellikleri:
1. I.Dünya Savaşı esnasında Mustafa Kemal’in savaştığı son cephedir.
2. Bu cephede savaşlar sürerken, Mondros Mütarekesi imzalandı.
3. Mustafa Kemal’in mütareke sonrasında Türk ordusunu hızlı bir şekilde Anadolu’ya çekmesi, mütareke gereğince İtilaf Devletleri’ne teslim edilmesi gereken Türk askerinin, teslim olmasını önledi ki bu askerler Kurtuluş Savaşı’nın askeri gücünü oluşturdu.
Not: Bu cepheye İtalyanlar ve Fransızlar da asker göndermiştir.
Galiçya-Makedonya-Romanya Cepheleri
Osmanlı Devleti, bu cephelerde müttefiklerine yardım etmek ve Makedonya üzerinden geçen ve Almanya ile kara bağlantısını sağlayan demiryolunun güvenliğini sağlamak için savaşmıştır.
Osmanlı Devleti, bu cephelerde Rus, Sırp, Romen ve Fransız güçlerine karşı savaşmıştır. Brest-Litowsk Antlaşması ile bu cephe kapanmıştır. Bu cepheler, Osmanlı’nın toprakları dışında savaştığı cephelerdir.
A. CUMHURİYET DÖNEMİ DEVLET YÖNETİMİ
Mustafa Kemal Kongre ve Genelgelerde
- Demokratik Meşruiyet
- Demokratik Temsil
- Hukuki kurallara saygılı olmaya dikkat etti
Mustafa Kemal’e göre vatandaşlığın tanımı
- Kalkınma yolunda birlikte ilerleyen
- Hür bakış açısına sahip olan
- Çağa uygun davranışlar gösteren
NOT: İlk defa vatandaşlığın tanımı 1924 Anayasasında yapıldı.
Kadınların Meslekleri
- Belediye Başkanı: Sadiye Hanım -Artvin Yusufeli
- Muhtar: Gül Esin -Aydın Çine
- Köylü Mebus Kadın: Satı Kadın -Ankara Kazan
- Mühendis: Sabiha Rıfat
- İnşaat Mühendisi: Sabiha Güreyman
- Savaş Pilotu: Sabiha Gökçen
- Tiyatrocu: Atife Jale
- Dünya Güzeli: Keriman Halis Ece -1932
- Öğretmen: Tezel Taşkıran
- Operatör Doktor: Rahime Batu
- Rallici: Azize Hanım -1927 Akropol Rallisi
- Milli Sporcu: Leyla Asım Turgut -Fenerbahçe Yüzücü
- Avukat: Beyhan Hanım
- Kadın Doğum Uzmanı: Pakize İzzet Tarzi
B. CUMHURİYET DÖNEMİ HUKUK
1921 Anayasası -Teşkilatı Esasi
- Kişi hak ve ödevlerine yer verilmez.
- Savaş zamanı hazırlandığı için kısa ve özdür.
- Egemenlik ilk defa millete verilmiştir.
- Tek yumuşak anayasadır.
- İlk değişikliği devletin rejimi Cumhuriyettir.
C. CUMHURİYET DÖNEMİ SOSYAL HAYAT
İlk nüfus sayımı 1927 yılında yapıldı. Atatürk nüfusu arttırmak için:
- Doğumu engelleyici ilaç ve araçları yasaklattı.
- Çok çocuklu ailelere vergiden muaf tuttu. -4 çocuk
- 6 çocuk ve üzerine bedelsiz tarla verildi.
- Yurt dışında yaşayan Türklerin geri gelmesi için vize muafiyeti sağlandı.
Atatürk 170 defa yurtiçi gezisi yaptı. Ancak Cumhurbaşkanlığı döneminde “Hataya” hiç gidemedi. Halkla bütünleşmeyi sağlamak. Sorunları yerinde görmek. Şehirli nüfus köylü nüfusu 1985 yılında geçiyor.
D. CUMHURİYET DÖNEMİ MİMARİ
- Mimar Kemalettin -Gazi Eğitim Enstitüsü
- Vedat Tek -2.TBMM / Ankara Palas
- Prof. Dr. Emin Onat -1953 Anıtkabir
- Doç. Dr. Orhan Ada -1953 Anıtkabir
- Ali Talat Bey -Beşiktaş ve Kuzguncuk İskeleleri
E. CUMHURİYET DÖNEMİ RESİM
- İbrahim Çallı -Zeybekler Tablosu ve Hatay’ın Anavatana Özlemi
- Ruhi Arel
F. CUMHURİYET DÖNEMİ HEYKEL
- Osmanlıda ilk heykelini yaptıran padişah Sultan Abdülaziz’dir.
- İlk Atatürk heykeli İstanbul Sarayburnu’nda açıldı.
- Heinrich Krippel -Ulus Zafer Anıtı/Samsun Atatürk Anıtı
- Pietro Conanica -Taksim Cumhuriyet Anıtı
G. CUMHURİYET DÖNEMİ ORDU
- Hazar Projesi ve Konuş Projesi ile yaşlı askerler emekliliğe sevk edildi.
H. CUMHURİYET DÖNEMİ MÜZİK
- Darülelhan: Konservatuvar
- Darülbedayi: İstanbul Şehir Tiyatrosu
- 1927 yılında Muhsin Ertuğrul tiyatromuza çağ atlattı
- Musiki Muallim Mektebi: Prof. Paul Hindemint’in yazdığı rapor doğrultusunda açıldı. Milli Musiki ve Temsil Akademisi -Ankara Devlet Konservatuvarı
Türk Beşleri
- Cemal Reşit Rey -10.yıl marşının bestecisi
- Adnan Saygun -İlk operayı açtı Özsoy
- Necil Kazım Aksoy
- Ulvi Cemal Erkin
- Hasan Ferit Alnar
- Onuncu Yıl Marşı Faruk Nafız Çamlıbel ve Behçet Kemal Çağlar tarafından yazılmıştır.
- Güfte yazar demektir.
I. CUMHURİYET DÖNEMİ MÜZECİLİK
- 1924 -Topkapı sarayının bir bölümü
- 1925 -Ankara Etnografya müzesi
- 1927 -Konya Mevlana müzesi
- 1934 -Ayasofya Camiden müzeye çevriliyor
- 1937 -İstanbul Resim ve Heykel müzesi
İ. CUMHURİYET DÖNEMİ EĞİTİM
- 1924 -Tevhidi tedrisat yasası
- 1925 -Ankara hukuk mektebi
- 1926 -Maarif teşkilatı hakkında kanun
- 1928 -Latin harflerinin kabulü
- 1928 -Millet mektepleri
- 1931 -Türk Tarih Kurumu -Tevfik Bıyıklıoğlu
- 1932 -Türk Dil Kurumu -Semih Rıfat Yalnızlıgil
- 1932 -Halkevleri -Ülkü -Londra
- 1933 -Darülfünun yerine İstanbul Üniversitesi açıldı. Atatürk’e Tarih fahri doktorası verildi. Albert Malche
- 1936 -Eğitmen kursları -Saffet Arıkan. Köylerde eğitmen yetiştirmek.
Yakup Kadri Karaosmanoğlu
- Yaban -Ankara
- Kadro Dergisi -Türk inkılabının ideolojisini sistemleştirmiştir.
Kemal Arıburnu
- Atatürk’ten anılar
Halide Edip Adıvar
- Ateşten Gömlek – İlk Roman
- Türk’ün ateşle imtihanı -On başı ve çavuş rütbeleriyle ordudaki yılları
Falih Rıfkı Atay
- Zeytindağı -2014
- Çankaya -1961’de yayınladın. Cumhuriyet dönemi
Kazım Karabekir
- İstiklal Harbimiz -2014
- Şarkılı ibret -Şehit çocuklarına oynattığı müzikal tiyatro
Samim Kocagöz
- Karakalpaklılar
Fahrettin Paşa
- Medine Müdafaası -Hicaz Yemen cephesi
Kemal Tahir
- Yorgun Savaşçı
Ali Fuat Cebesoy
- Sınıf arkadaşım Atatürk
Tarık Buğra
- Küçük Ağa
- Osmancık
Cumhuriyet Dönemi dış siyasi görüşmelerinde Lozan Antlaşması’nda çözülemeyen sorunlar belirleyici olmuştur.Türkiye , diplomatik sorunların çözümünde Atatürk’ün belirlediği dış politika ilkelerini kendine temel kriter olarak almıştır.
Cumhuriyet Dönemi dış siyasi görüşmelerinde Lozan Antlaşması’nda çözülemeyen sorunlar belirleyici olmuştur.Türkiye , diplomatik sorunların çözümünde Atatürk’ün belirlediği dış politika ilkelerini kendine temel kriter olarak almıştır. Atatrük’ün benimsediği dış politika ilkeleri şunlardır :
- Tam bağımsızlık politikasını dış politikada hakim kılmak
- Başka devletlerin iç işlerine karışmamak ve başka devletleri iç işlerimize karıştırmamak
- Dış politikada Misak-ı Milli‘den taviz vermemek
- Uluslararası ilişkilerde eşitlik anlayışını gözetmek
- Ulustan alınan destekle ulusal çıkarlara uygun davranmak
- Ülke gerçeklerine uygun, hayalci olmayan , gerçekçi politikalar uygulamak
- Uluslararası barışı korumak ve geliştirmek : Yurtta barış, dünyada barış
- Bilimsel verilere dayalı olarak dşplomatik ilişkiler geliştirmek
- Başka devletlerin yönetim sistemlerinden ve iç politik gelişmelerinden etkilenmemek
- Ülkeyi dış yardıma muhtaç bırakmamak. Bu durum devletin iç işlerine karışılmasına zemin hazırlamaktadır.
1923 – 1930 yılları arasında geçen ilk dönemde Lozan’a bağlı olarak gelişen diplomatik sorunlarla uğraşılmıştır. 1930 1938 yıllarını içine alan ikinci dönemde ise daha çok uluslararası barışı sağlamaya yönelik girişimlerde bulunulmuştur.
Lozan’dan Kalan Sorunlar ve Çözülmesi
Lozan Antlşaması’nda çözülemeyen ya da çözülüp de daha sonra tekrar sorun olan konular şu şekildedir:
Yunanistan |
|
Fransa |
|
İngiltere | Musul Sorunu (Irak Sınırı) |
|